Το μέγαρο Χατζηδημούλα και οι περίφημες ξυλόσομπες «Νόρμα»

Ετικέτες

Παλιές επιχειρήσεις, κτήρια του Μεσοπολέμου, μέγαρο Χατζηδημούλα, μηχανουργείο "Εστία"

Πολλά σπίτια της Θεσσαλονίκης στο παρελθόν ζεστάθηκαν με τις περίφημες θερμάστρες «Νόρμα», που κατασκεύαζε ένα χαμένο σήμερα εργοστάσιο. Παραμένει, ωστόσο, όρθια η περίτεχνη διατηρητέα οικία του εργοστασιάρχη, της οικογένειας Χατζηδημούλα, στην πλατεία Αγίας Σοφίας – στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Καρόλου Ντηλ – για να διατηρεί ζωντανή τη μνήμη της πόλης.

Στην αρχή της οδού Ερμού, απέναντι από το μέγαρο του ΟΤΕ σώζεται ένα παλιό μέγαρο που χτίστηκε το 1924 και σήμερα είναι γνωστό ως κτήριο του Ταμείου Παρακαταθηκών και Δανείων, καθώς στεγάζει επί χρόνια αυτή τη δημόσια υπηρεσία. Το μέγαρο αυτό ήταν το σπίτι του Ηρακλή Χατζηδημούλα (1881-1931), της γνωστής οικογένειας βιομηχάνων που κατάγονταν από τη Νάουσα, ενώ το ισόγειό του ήταν προθήκη των προϊόντων του υφαντουργείου βαμβακερών υφασμάτων, που λειτουργούσε στην Έδεσσα με υδροκίνηση από τα νερά του καταρράκτη.

Μια ωραία πολεοδομική εικόνα από την παλιά Θεσσαλονίκη του μεσοπολέμου. Είναι η πλατεία Αγίας Σοφίας προς την οδό Ερμού, παρότι είναι ακόμη αδιαμόρφωτη. Δυτικά η πλατεία κλείνει με δυο ωραία σπίτια: Δεξιά είναι το μέγαρο του Ηρακλή Χατζηδημούλα, που παραμένει ως σήμερα και στεγάζει το Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων και αριστερά η κλινική  Κούφα, ένα νεοκλασικό κτήριο του αρχιτέκτονα Ξεν. Παιονίδη, που κατεδαφίστηκε για να υψωθεί στη θέση του το μέγαρο του ΟΤΕ…

Το μέγαρο Χατζηδημούλα, που θεωρείται αξιόλογο δείγμα εκλεκτικιστικής αρχιτεκτονικής, χτίστηκε σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δημ. Φυλλίζη, και έδενε αρμονικά με τα υπόλοιπα σπίτια της πλατείας. Στο διατηρητέο κτήριο του Χατζηδημούλα, που ανακαινίστηκε το 1995, σώζεται καλοδιατηρημένο σύνολο ζωγραφικής διακόσμησης στα ταβάνια (οροφογραφίες) με ποικιλία διακοσμητικών θεμάτων.

Ζωγραφιστά ταβάνια (οροφογραφίες) στο μέγαρο Χατζηδημούλα.

Στην απέναντι γωνία (Ερμού και Καρόλου Ντηλ), υπήρχε μια νεοκλασική οικοδομή που στέγαζε τη χειρουργική κλινική του γιατρού Ιων. Κούφα κι έκλεινε αρμονικά το δυτικό πέρας της πλατείας Αγίας Σοφίας. Το κτήριο αυτό ήταν έργο (1923) του αρχιτέκτονα Ξεν. Παιονίδη, είχε κολόνες στα μπαλκόνια του πρωτου και δεύτερου ορόφου και κατέληγε σε αρχαιοπρεπές τριγωνικό αέτωμα.

Η είσοδος του μεγάρου με το γλυπτό μονόγραμμα του Ηρακλή Χατζηδημούλα.

Άροτρα για τους πρόσφυγες

Η οικογένεια Χατζηδημούλα μαζί με άλλους επιχειρηματίες είχε τρία εργοστάσια νηματουργίας και υφαντουργίας στην Έδεσσα και την Νάουσα, αλλά σήμερα θα ασχοληθούμε μόνο με την επιχείρηση του ομίλου που ίδρυσε στη Θεσσαλονίκη.

Επιχειρηματική σύναξη της οικογένειας Χατζηδημούλα (πρώτος καθιστός αριστερά ο Ηρακλής Χατζηδημούλας) με συνεργάτες και φίλους.

Το 1919, ο Ηρακλής Χατζηδημούλας με συνεργάτες του ίδρυσαν στην περιοχή Αμπελοκήπων τη «Βιομηχανική Εστία», ένα εργοστάσιο που κατασκεύαζε αρχικά γεωργικά άροτρα, τα οποία εκείνη τη δεκαετία της αποκατάστασης των προσφύγων στη Βόρεια Ελλάδα είχαν μεγάλη ζήτηση και πριμοδοτούνταν από το κράτος. Σε μια πενταετία από το 1923 ως το 1928 το μηχανουργείο της «Εστίας» κατασκεύασε μόνο για τις ανάγκες της Υπηρεσίας Αποκαταστάσεως Προσφύγων 30.000 περίπου άροτρα που δόθηκαν μαζί με άλογα και βόδια στους πρόσφυγες για την καλλιέργεια των χωραφιών. Από την πλευρά αυτή το μηχανουργείο του ομίλου της «Εστίας», που περιλάμβανε χυτήριο και σιδηρουργείο, πρόσφερε σημαντικές υπηρεσίες στην αποκατάσταση των προσφύγων και την αγροτική οικονομία της Μακεδονίας και γενικότερα της χώρας.

Το εργοστάσιο της «Εστίας» στη δεκαετία του 1930 ήταν μια δυναμική επιχείρηση με σύγχρονες μηχανολογικές εγκαταστάσεις που κατασκεύαζε εκτός από γεωργικά μηχανήματα, διάφορα χυτοσιδηρά αντικείμενα και σιδηροκατασκευές καθώς και κουζίνες και θερμάστρες για ξύλα.

«Η ομορφότερη θερμάστρα»

Περίφημες ήταν οι θερμάστρες Νorma, καρβουνόσομπες και ξυλόσομπες που ήταν χυτές και καλύπτονταν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας. Επίσης ανταγωνιστικές με ευρωπαϊκά ανάλογα προϊόντα ήταν και οι κουζίνες Fame που λειτουργούσαν κι αυτές με καύσιμη ύλη το ξύλο, το λιγνίτη και το λιθάνθρακα (κοκ). Στις διαφημιστικές καταχωρήσεις της εποχής σε εφημερίδες και σε εμπορικούς οδηγούς η «Νόρμα» διαφημιζόταν ως «η ομορφότερη, οικονομικότερη και φθηνότερη θερμάστρα, συνεχούς και απλής καύσεως».

Οι περίφημες ξυλόσομπες «Νόρμα» του εργοστασίου της «Εστίας». Δεξιά διαφημιστική καταχώρηση της θερμάστρας σε εφημερίδες της εποχής.

Η «Εστία» επιδόθηκε ιδιαίτερα σε σιδηροκατασκευές και ήταν η σημαντικότερη προμηθεύτρια ειδών χυτοσιδήρου στη Βόρεια Ελλάδα. Με προϊόντα του χυτήριου και του μηχανουργείου της «Εστίας» κατασκευάστηκαν η μεγάλη σιδερένια γέφυρα του Αξιού και άλλες μικρότερες, ενώ η επιχείρηση διέθετε και επισκεύαζε τον εξοπλισμό για τους εκσκαφείς ξένων εταιριών που εκτελούσαν εγγειοβελτιωτικά έργα στην Κεντρική Μακεδονία, τη λίμνη των Γιαννιτσών, τον Λουδία, τον Στρυμόνα και αλλού. Στη δεκαετία του 1930 η Εστία θεωρούνταν ένα από τα μεγαλύτερα εργοστάσια στη Βόρεια Ελλάδα σε αξία εγκαταστάσεων και παραγωγής και απασχολούσε 160 περίπου εργαζόμενους.

Την περίοδο της κατοχής το μηχανουργείο της «Εστίας» επιτάχτηκε από τους Γερμανούς για την επισκευή του οπλισμού τους. Μεταπολεμικά, οι πολεμικές καταστροφές, η οικονομική δυσπραγία και το νέο βιομηχανικό τοπίο δεν άφησαν να επανακάμψει το μηχανουργείο, αλλά και οι άλλες επιχειρήσεις του ομίλου που στα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1960 διέκοψαν σταδιακά τη λειτουργία τους ή περιήλθαν σε άλλους επιχειρηματίες. Εδικά το μηχανουργείο της «Εστίας» στους Αμπελόκηπους έκλεισε το 1963.

Κοινωνική προσφορά

Ο ιδρυτής της «Εστίας» Ηρακλής Χατζηδημούλας υπήρξε ιδρυτικό μέλος του Συνδέσμου Βιομηχάνων Μακεδονίας το 1914 και για μια τετραετία στη δεκαετία του 1920 πρόεδρός του. Επίσης ο γιος του Κωνσταντίνος διατέλεσε πρόεδρος του Συνδέσμου την περίοδο 1958-1966.

Ο ιστοριοδίφης Κώστας Τομανάς γράφει για τον κοινωνικό ρόλο της οικογένειας Χατζηδημούλα: «Τα παιδιά του Χατζηδημούλα είχαν προοδευτικές πολιτικοκοινωνικές αντιλήψεις. Ο μικρότερος γιος που φοιτούσε στο Β’ Γυμνάσιο κατά τα δύσκολα χρόνια 1925-30, εισηγήθηκε στα άλλα αδέρφια του που συμφώνησαν να προσλάβουν στο εργοστάσιο άπορους συμμαθητές του για ελαφριές δουλειές. Πολλά από τα παιδιά εκείνα, που έγιναν διακεκριμένοι επιστήμονες, δούλευαν τη νύχτα και τη μέρα πήγαιναν στο σχολείο…».

Χ.ΖΑΦ.